به گزارش «تهران پرس»؛ ایران با تنوع اقلیمی گسترده، از جنگل‌های شمالی تا بیابان‌های مرکزی، یکی از کشورهای دارای غنای زیستی بالا است. با این حال، در سال‌های اخیر فشار‌های انسانی و تغییرات اقلیمی آسیب‌های چشمگیری به منابع طبیعی کشور وارد کرده است.کشور به دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه، تنوع اقلیمی و وجود زیست‌بوم‌های متنوع (از جنگل‌های هیرکانی شمال تا بیابان‌های مرکزی و تالاب‌های جنوبی)، یکی از غنی‌ترین کشورهای منطقه از نظر منابع طبیعی و تنوع زیستی به شمار می‌رود. با این حال، در دهه‌های اخیر، عواملی نظیر رشد جمعیت، توسعه نامتوازن، تغییرات اقلیمی و مدیریت ناپایدار منابع، تهدیدات جدی برای محیط زیست کشور ایجاد کرده است.
مهم‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی
خشکسالی و کاهش منابع آبی: تداوم خشکسالی و بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، منجر به کاهش سطح آب تالاب‌ها و رودخانه‌ها شده است (مثل دریاچه ارومیه و زاینده‌رود).
آلودگی هوا: شهر‌های بزرگی مانند تهران، اصفهان، مشهد و اهواز با آلودگی شدید هوا روبرو هستند که منجر به افزایش بیماری‌های تنفسی شده است.
فرسایش خاک: نابودی پوشش گیاهی، چرای بی‌رویه دام و تغییر کاربری اراضی باعث سرعت گرفتن فرسایش خاک شده است.
آلودگی‌های صنعتی و پسماند: دفع غیر اصولی زباله‌ها، فاضلاب‌های صنعتی و مواد شیمیایی به آلودگی منابع آب و خاک دامن زده است.
وضعیت حیات وحش
ایران میزبان حدود ۲۰۰ گونه پستاندار، بیش از ۵۰۰ گونه پرنده، و تعداد زیادی خزنده، دوزیست و ماهی است. اما بسیاری از این گونه‌ها با خطر انقراض روبرو هستند.
گونه‌های در معرض خطر
- یوزپلنگ آسیایی: تعداد یوز‌ها در زیستگاه‌های طبیعی به کمتر از ۳۰ فرد برآورد شده است.
- گورخر ایرانی: جمعیت این گونه کمیاب نیز به شدت کاهش یافته و در پناهگاه‌هایی مانند بهرام گور حفاظت می‌شود.
- پلنگ ایرانی: گرچه پراکندگی نسبتاً وسیعی دارد، اما به دلیل تخریب زیستگاه و شکار غیرقانونی در معرض تهدید است.
- خزندگان و پرندگان: گونه‌هایی مانند هوبره، درنا، لاک‌پشت فراتی و مار‌های خاص منطقه با خطر شدید مواجهند.
عوامل تهدیدکننده حیات وحش
شکار غیرمجاز
تخریب زیستگاه‌ها بر اثر پروژه‌های عمرانی
تغییرات اقلیمی و بیابان‌زایی
قاچاق حیوانات وحشی
اقدامات حفاظتی انجام شده
ایجاد و توسعه مناطق حفاظت‌شده، پارک‌های ملی و پناهگاه‌های حیات وحش
پروژه‌های حفاظتی مانند پروژه حفاظت از یوز آسیایی
ارتقای آگاهی عمومی و آموزش جوامع محلی
همکاری‌های بین‌المللی برای حفاظت از گونه‌های فرامرزی (مثل هوبره و درنا)
پیشنهادات برای بهبود وضعیت
تقویت قوانین مقابله با شکار غیرمجاز و تخریب زیستگاه
بهبود مدیریت منابع آبی و احیای تالاب‌ها
گسترش آموزش‌های زیست‌محیطی از سطح مدارس تا جوامع محلی
حمایت از طرح‌های گردشگری پایدار و طبیعت‌گردی مسئولانه
توسعه فناوری‌های پاک و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی
براساس این گزارش، تهران به عنوان پایتخت ایران و بزرگ‌ترین شهر کشور، با جمعیتی حدود ۹ میلیون نفر در شهر و بیش از ۱۵ میلیون نفر در کل استان، با چالش‌های جدی محیط زیستی روبرو است.
رشد سریع جمعیت، گسترش بی‌رویه شهرنشینی، توسعه نامتوازن صنعتی و حمل‌ونقل ناکارآمد، فشار بی‌سابقه‌ای بر منابع طبیعی، کیفیت هوا و تنوع زیستی این کلان‌شهر وارد کرده است.
وضعیت آلودگی هوا
تهران طی سال ۱۴۰۳، تنها حدود ۲۵ روز هوای پاک داشته است.
بیشتر روز‌های سال هوا در شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس یا کل جمعیت قرار داشت.
منابع اصلی آلودگی
خودرو‌های فرسوده: بیش از دو میلیون خودرو فرسوده در حال تردد.
موتورسیکلت‌های کاربراتوری: حدود ۱/۵ میلیون موتورسیکلت کاربراتوری، سهمی بیش از ۳۰ درصد در آلودگی هوا دارند.
واحد‌های صنعتی آلاینده: استقرار صنایع سنگین در حاشیه پایتخت.
شرایط جغرافیایی: محصور بودن تهران بین کوه البرز و دشت، باعث انباشت آلاینده‌ها به ویژه در فصول سرد سال می‌شود (پدیده اینورژن حرارتی).
وضعیت منابع آب و کیفیت آن
وابستگی شدید به آب‌های سطحی (رودخانه‌های جاجرود، کرج، لار) و منابع زیرزمینی.
افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی و افزایش نشست زمین در مناطق جنوب و جنوب غربی تهران.
کیفیت پایین منابع آب زیرزمینی به دلیل ورود فاضلاب و آلاینده‌های صنعتی.
وضعیت پسماند و آلودگی خاک
تولید روزانه حدود هشت هزار تُن زباله شهری.
بخش بزرگی از زباله‌ها بدون تفکیک بازیافت می‌شوند و در مراکز دفن مانند آرادکوه دپو می‌شوند.
آلودگی خاک ناشی از دفن غیراصولی زباله، فاضلاب‌های صنعتی و پسماند‌های خطرناک.
وضعیت فضای سبز و تنوع زیستی
نسبت سرانه فضای سبز شهری تهران حدود ۱۶ متر مربع به ازای هر نفر (هدف استاندارد جهانی: ۲۰ متر مربع).
تخریب باغات قدیمی تهران (مثل باغات کن و طرشت) به دلیل ساخت‌وساز‌های غیرمجاز.
کاهش تنوع گونه‌های پرندگان و حیات وحش شهری.
تغییرات اقلیمی و بحران‌های زیست‌محیطی
افزایش تعداد روز‌های گرم بالای ۴۰ درجه سانتیگراد در سال.
کاهش بارش‌های موثر و افزایش فرونشست زمین (در برخی مناطق مانند جنوب تهران نرخ فرونشست تا ۳۶ سانتی‌متر در سال ثبت شده).
افزایش خطرات ناشی از سیل‌های شهری به دلیل کمبود زهکشی مناسب.
اقدامات انجام شده
طرح LEZ (محدوده کاهش آلودگی هوا): اجرای محدوده‌های کنترل آلودگی در مرکز شهر.
برنامه جایگزینی موتورسیکلت‌های برقی: طرح‌هایی برای جایگزینی تدریجی موتورسیکلت‌های بنزینی.
افزایش حمل و نقل عمومی: توسعه خطوط مترو (در حال حاضر ۷ خط فعال).
نهضت درختکاری: اجرای پروژه‌هایی برای کاشت سالانه درختان در فضا‌های شهری.
چالش‌های اصلی
عدم تناسب سرعت رشد جمعیت با زیرساخت‌های محیط زیستی.
کمبود اعتبارات برای پروژه‌های احیایی و توسعه‌ای.
ضعف در اجرای کامل قوانین و مقررات محیط زیستی.
نبود فرهنگ تفکیک زباله از مبدأ در سطح عمومی.
پیشنهادات و راهکار‌ها
تسریع در نوسازی ناوگان حمل و نقل به سمت خودرو‌های هیبریدی و برقی.
افزایش سرانه فضای سبز به ویژه در مناطق جنوبی شهر.
اجرای قوی‌تر برنامه تفکیک پسماند از مبدأ و توسعه فناوری‌های بازیافت.
مدیریت بهتر منابع آب از طریق بازچرخانی فاضلاب و کنترل برداشت آب زیرزمینی.
ترویج فرهنگ زیست‌محیطی در مدارس، دانشگاه‌ها و رسانه‌های عمومی.
اهمیت مدیریت محیط زیست و توسعه پایدار در شهر تهران
علی اکبری در گفتگو با خبرنگار تهران پرس گفت: به عنوان یک شهروند تهرانی، هر روز بیشتر نگران وضعیت محیط زیست کشورم و مخصوصاً شهرم می‌شوم. ما در کشوری زندگی می‌کنیم که طبیعتش زمانی مایه افتخار بود؛ از جنگل‌های سرسبز شمال تا تالاب‌های زیبا و کویر‌های آرام. اما امروز، نشانه‌های بحران را در همه جا می‌بینم.
در تهران، آلودگی هوا بخشی از زندگی روزمره ما شده است. روز‌هایی که آسمان واقعاً آبی باشد، انگار به یک رؤیا بدل شده. خیابان‌ها پر از خودرو‌های فرسوده و موتورسیکلت‌هایی هستند که دودی خفه‌کننده به هوا می‌فرستند. فرونشست زمین، خشک شدن منابع آب، قطع درختان، و ساخت‌وساز بی‌رویه چهره شهر را تغییر داده‌اند.
متأسفانه احساس می‌کنم محیط زیست برای بسیاری از مسئولان هنوز یک "موضوع فرعی" است. در حالی که بدون آب، هوا و خاک سالم، حتی توسعه اقتصادی هم معنایی ندارد. ما به جای توسعه پایدار، بیشتر درگیر توسعه‌ی بی‌برنامه هستیم؛ طبیعت قربانی این بی‌توجهی شده است.
به عنوان یک شهروند، انتظار دارم مدیریت محیط زیست جدی گرفته شود. تهران نیازمند حمل‌ونقل پاک، حفاظت جدی از فضا‌های سبز، احیای منابع آب و فرهنگ‌سازی محیط زیستی از کودکی است.
ما هنوز فرصت داریم تغییر کنیم، اما این فرصت محدود است. اگر امروز کاری نکنیم، آینده‌ای خواهیم داشت که در آن زندگی، حتی در پایتخت، به سختی ممکن خواهد بود.امیدوارم صدای ما شهروندان شنیده شود و برای نجات محیط زیست کشور و تهران، اقدامی جدی و فوری صورت گیرد.
بر طبق این گزارش، تهران به عنوان مهم‌ترین مرکز سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایران، بیش از هر زمان دیگری نیازمند برنامه‌های جدی، پیوسته و هماهنگ برای حفاظت از محیط زیست خود است. بدون تغییرات بنیادین در سیاست‌گذاری و رفتار شهروندان، بحران‌های زیست‌محیطی در تهران تشدید خواهد شد.
انتهای خبر/