آداب و رسوم و آیین‌های نوروز در پایتخت

به گزارش خبرنگار تهران پرس؛ یکی از قوی‌ترین روایاتی که درباره علت به‌وجود‌آمدن عید نوروز گفته می‌شود، تعادل طبیعت است. بسیاری از اندیشمندان همانند ابوریحان بیرونی باور داشتند که در این روز طبیعت در حالت تعادل قرار دارد. در این روز بین شب و روز تعادل ایجاد می‌شود و خورشید دوباره بر زمین می‌تابد. این روز آغاز حیات دوباره زمین پس از مرگ و زمستان است. به همین خاطر آن را جشن می‌گیرند.

با استناد به روایات تاریخی معتبر، کوروش دوم، در سال 538 پیش از میلاد، نوروز را به‌عنوان یک جشن ملی شناخت. او در این روز برنامه‌هایی همچون ترفیع سربازان، پاک‌سازی اماکن عمومی و خانه شخصی خود را اجرا می‌کرد. با در‌نظر‌گرفتن همین روایات، می‌توان نتیجه گرفت که پاکیزگی اصل اول عید نوروز باستانی است. از دیرباز چنین رسم بوده که در وهله اول روح و دل خود را از همه آلودگی‌ها پاک کنیم. همه کینه‌ها را از دل بیرون بریزیم و با دیگران مهربان باشیم. برای گناهان خود از درگاه خداوند طلب بخشش کرده و لباس پاکیزه بپوشیم و خانه خود را از آلودگی‌ها پاک کنیم.

در کنار اصل اساسی و مهم نوروز، آداب و رسوم دیگری نیز به‌تدریج به وجود آمدند. به‌عنوان مثال در راستای بیرون‌کردن کینه‌های قدیمی از دل‌ها، صله‌رحم شکل گرفت. چنین رسم شد که همه به دیدار آشنایان و بزرگان خاندان بروند. با کودکان مهربان باشند و به آن‌ها عیدی بدهند. خانه خود را با گل و سبزه آراسته کنند. پیش از تحویل سال نو هرگونه آلودگی و ناپاکی را از خود دور کنند.

ایران کشوری بزرگ و چند ملیتی است و آداب و رسوم نوروزی در مناطق مختلف ایران با یکدیگر متفاوت است زیرا در کشور عزیزمان قوم های مختلف؛ ترک، کرد، لر، بلوچ، گیلک و غیره در ایران زندگی می‌کنند؛ اما همه این اقوام جزئی از بدنه اصلی ایران هستند همان طور که می‌دانید، آداب و رسوم در اقوام مختلف، متفاوت هستند.

خرید لباس نو و خانه تکانی

اولین کار، که زمان و دقت بیشتری لازم داشت تهیه رخت و لباس نو بود. البسه کودکان از رنگهای شاد و زنده تهیه می‌شد که معمولا توسط خانم‌های خانه دوخته می‌شد و کفش و کلاه تنها مواردی بودند که از بازار خریداری می‌شدند.

زنان و مردان معمولا به نو کردن چند تکه اصلی لباس خود که شامل چادر مشکی و چادر نماز، کفش و عبا بود می‌پرداختند و در صورت امکان البسه دیگر را شسته و رفو میکردن، یقه ها را آهار می‌زدند و خلاصه برای سال نو، نو نوار می‌شدند.

رسم خانه تکانی، فقیر و غنی نمی شناخت و برای انجام شدن آن، تمام وسایل خانه باید بیرون ریخته شده و تمام خانه شسته، جارو و گردگیری می شد و بعد تمام اسباب پس از تمیز شدن به داخل برده و چیده می‌شد.

در همین خانه تکانی‌ها، دو کار مهم انجام می‌گرفت، یکی دل کندن از لوازم و اسباب کهنه و شکسته بود که پس از یک یا چند سال کار کردن و تعمیر شدن، دیگر نفس‌های آخر را کشیده و تنها به درد دور انداختن می‌خورد و همچنین تغییر و تحول شکل چیدن اثاث منزل که با بیرون ریختن و دوباره چیدن، شکل تازه ای به خانه داده و موجب تنوع می‌شد.
خانه تکانی قبل از عید نوروز در آن روزها وقت بسیاری می‌گرفت زیرا از تکاندن فرش و گلیم و قالی شروع می‌شد و با صیقل دادن لوازم فلزی، شستن پارچه ها (ملافه و پرده، روتشکی و پشتیها و...)، سشتن در و پنجره ها و ظروف و دوده گیری از اتاق‌ها به پایان می‌رسید و در انتها همه چیز باید دوباره چیده می‌شد.

عید نوروز و سبزه سبز کردن

سبزه عید از بیست روز تا ده روز مانده به عید باید سبز می‎شد. به این ترتیب که خانم خانه به تعداد جمعیت خانواده مشت مشت گندم یا عدس یا هر دانه سبز کردنی دیگر را برداشته و در ظرفی سفالی می‎ریخت، این کار باید طوری با دقت انجام می‌شد که از دستشان دانه ای به زمین نیافتد و در ضمن با هر مشت دانه باید برای سلامتی، خوشی، سعادت و گشایش بخت و مال آن شخص دعا می‌کردند، سپس روی دانه ها را با آب نیم گرم پوشانده و در جایی نه گرم و نه سرد قرار می‌دادند و هر روز آب تازه بر ریشه‌ها می‌ریختند تا جوانه بزنند.

این دانه های جوانه زده را در دستمال مرطوبی نگه می‌داشتند نا برگ‌های آن نیش بزند و بالا بیاید، سپس سبزه را در یک سینی یا بشقاب زیبا قرارداده، و هر روز آب می‌دادند تا سبز شده و برای هفت سین آماده شود، سپس آن‌را با روبانی قرمز و گلهای پارچه ای تزیین کرده و سر سفره می‌گذاشتند.

چراغانی در شب عید

از اعتقادات دیگر شب سال نو این بود که باید شعله و نور در خانه زیاد باشد که این شامل اجاق یا منقل و چراغ‌ها بود که باید تا صبح روز دوم سال روشن نگه داشته می‌شد به طوریکه باید با کمال دقت نفت گیری می‌شد تا دود نزده یا خاموش نشوند. از طرفی، شیوه سوختن این چراغ‌ها، خود تعبیر و تفسیری داشت که شنیدن آن خالی از لطف نیست.
اگر چراغ‌ها از ابتدا تا انتها روشن و سالم باقی مانده بود، سالی پربرکت با دلخوشی و تندرستی در انتظار اهل خانه بود، اگر لوله چراغ‎ها دود زده میشد یا شمع درون آنها به یکسو می افتاد، تاریکی و کدورت در زندگی رخنه می‌کرد، اگر خاموش می‌شد، مالی از دستشان می‌رفت یا امیدی به نا امیدی مبدل می‌شد و بدتر از همه اینکه اگر لوله چراغ می‌شکست یا چراغ واژگون می‎شد، به معنای درگذشت کسی از نزدیکان یا زیر و رو شدن زندگی اهل خانه بود.

آداب شب سال نو در تهران

 در شب عید اعضای خانواده در یک خانه دور سفره جمع می‌شوند و معمولاً تمام مردم تهران، شب عید سبزی‌پلو با ماهی یا رشته پلو درست می‌کنند. سبزی‌پلو یک غذای سنتی برای شب عید است؛ اما رشته ‌پلو با خرما یا کشمش، غذای مخصوص مردم تهران محسوب می‌شود که غذایی پرقوت و گرم کننده مزاج است که تهیه و خوردن آن آدابی دارد.

رشته پلو ابتدا برای سرپرست خانواده که مشکلی در کسب و کار خود داشت، کشیده می شد تا "سررشته کار" تا آخر سال در دستش باشد. در هنگام تهیه این غذا اگر دختری بخت بسته ای در خانه وجود داشت، او ابتدا زیر دیگ را روشن و هنگام کشیدن غذا در دیگ را باز می کرد اما باید او هنگام کشیدن پلو از خانه بیرون می رفت و پشت در می ایستاد تا مادر یا مادربزرگش با یک بشقاب رشته پلو پشت در رفته و از او می پرسید کی هستی؟ سپس او باید در پاسخ می گفت باز کن و مادر پس از گشودن در به او بشقاب رشته پلو را می داد تا دو قاشق از آن را در پشت در بخورد و بعد داخل خانه آید تا بختش در سال جدید باز شود.

گفتنی است برای رفع بی پولی نیز افراد رشته خشک کرده این پلو، را داخل کیف قرار می دادند.

حاجی فیروز نماد نوروز در پایتخت

از گذشته تا به امروز، همه‌ساله نزدیک به ایام عید، می‌توانید حاجی فیروز را در خیابان‌های تهران مشاهده کنید. حاجی فیروز همانند بابانوئل برای کریسمس، نمادی از نوروز در پایتخت به حساب می‌آید.

از حدود یک هفته مانده به عید، افرادی با لباس‌های قرمز، صورت خود را سیاه می‌کنند و همراه با ساز، انواع اشعار سنتی را می‌خوانند. آن‌ها اشعاری جذاب و کوچه‌بازاری مثل «ارباب خودم سامیلی علیکم، ارباب خودم یه نگاه به ما کن» را می‌خوانند و مردم را شاد می‌کنند. چنین مرسوم است که مردم به آن‌ها کمک مالی می‌کنند. به همین خاطر این رسم کمکی به قشر ضعیف جامعه نیز خواهد کرد.

سفره هفت سین

در سفره‌ هفت‌سین، هفت عنصر که با «س» شروع می‌شود، وجود دارد. هر یک از این عناصر، نمادی خاص هستند و فلسفه ویژه‌ای دارند. سمنو نشانه برکت، سیر نشانه سلامتی، سرکه نماد پاکی، سنبل نماد طراوت، سکه نماد ثروت، سیب نماد سلامتی و سبزه نیز نشانه طبیعت و طراوت محسوب می‌شود. روی این سفره، چیزی که شبیه نماد سال باشد هم قرار می‌دهند. برای مثال عروسک یا شمعی از حیوان آن سال قرار می‌دهند.

اما آداب چیدن از این قرار بود که ابتدا سفره را در محل مناسبی در بالاترین قسمت اتاق پهن می‌کردند و یک جلد کتاب مقدس ( با توجه به اینکه عید نوروز عید ایرانیان است و مختص مسلمانان نیست، هر خانواده کتاب مقدس دین خود را بر سفره می‌گذاشت) در وسط سفره گذاشته، کاسه آب و یک گلاب پاش در دو طرف آن قرار داده، آیینه را در بالا و بشقابی آرد و نان بریده را در دو طرف آب و گلاب قرار داده و چهار گوشه سفره را با چهار شمعدان روشن می‌کردند که نشانه رحمت، گشاده دستی، روشنایی و خیر و برکت بود.

آداب نشستن بر سر یفره هفت سین

از زمانی که خانواده با بهترین لباس‌های خود بر سر سفره گرد هم جمع می‌شدند، دیگر تمام حواس‌ها متوجه خیرخواهی و خوش اقبالی بود و همه باید با خلق خوش، ابروی گشاده و لبخند بر لب بر سر سفره می‌نشستند و همه گفتگوها باید درباره خیر و خوشی و ذکر و دعا برای رفع بیماری، روا شدن حاجت و دفع بلا باشد. خواندن دعای "یا مقلب القلوب و الابصار" نیز بسیار مطلوب بوده است. با تحویل شدن سال و به صدا درآمدن توپ سال نو، همه به روبوسی و تبریک سال نو مشغول می‌شدند، کام خود را شیرین کرده و به شادی می پرداختند.

آداب دید و بازدید و صله‌ی رحم

روزهای عید به دید و بازدید می‌گذشت و رسم بر این بود که در این روزها کسی بداخمی و تندی نکند، پول یا مالی قرض نکند، نزد پزشک و دوا فروش هم نرود و خلاصه از هر مورد غم افزا و مکدر کننده دوری کند. البته زیارت اهل قبور و پخش نذری برای رفتگان جزو آدابی بود که هرچند غم افزا، اما موجب شادی روح رفتگان و در نتیجه بسیار پسندیده به شمار می‌رفت.
دو سه روز اول عید برای دیدار از بزرگترها بود که از منزل پدر و مادر آغاز می‌شد و منازل دایی و عمه و دیگر بزرگان و دوستان می‌گذشت. در این دید و بازدیدها عیدی‌هایی هم رد و بدل می‌شد و به خصوص عروس و دامادها در اولین عید پس از ازدواج عیدی فراوانی می‌گرفتند.

تفریحات عید نوروز

گشت و گذار و سفر هم در برنامه های روز چهارم به بعد بود و تفریح و استراحت معمولا تا روز سیزده ادامه داشت و در این روز به اوج خود می‌رسید.

انتهای پیام/خ