گذری بر تنها آتشکده‌ی پایتخت

به گزارش تهران پرس؛ نیایشگاه آدُریان محل نگهداری آتش مقدس است که در شهر تهران، خیابان جمهوری، خیابان میرزا کوچک خان، پلاک ۴، (ضلع شمالی دبیرستان فیروز بهرام) واقع شده‌است. بنای معبد آدریان مربوط به دوره قاجار است و این اثر در تاریخ ۱۱ اسفند ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۷۴۴۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

نیایشگاه آدریان یکی از نیایشگاه‌های مهم زرتشتیان تهران است. در این مکان هنوز هم انواع مراسم مخصوص زرتشتیان برگزار می‌شود. در سال 1387، مدیریت این نیایشگاه به انجمن موبدان تهران رسید. در حال حاضر نیز کمیسیون دینی، آموزشی، فرهنگی و ورزشی انجمن زرتشتیان تهران وظیفه مدیریت این آتشکده را به عهده دارد. مراسم مهمی همانند واج یشت، آیین در گذشتگان، نیایش اردیبهشت و مراسم عروسی زرتشتی در این مکان برگزار می‌شود. این آتشکده زیبا دارای یک موزه مردم شناسی نیز هست که فرهنگ و سنت مردم زرتشتی را به تصویر می کشد.

این ساختمان، هم از نظر تاریخی اهمیت دارد و هم از نظر فرهنگی؛ و اهمیت آن را از نظر معماری نمی توان نادیده گرفت. برای همین است که نام آتشکده آدریان از تاریخ ۱۲ بهمن ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۷۴۴۲ در فهرست آثار ملی قرار دارد تا بیشتر مورد توجه قرار گیرد. این اثر در پرونده ثبتی با عنوان بنای معبد آدریان نوشته شده است.

تاریخچه آتشکده آدریان

ارباب کیخسرو شاهرخ، در اواخر دوران قاجار رئیس وقت انجمن زرتشتیان تهران بود. او در سال 1293، اولین سنگ بنای معبد آدریان را قرار داد. انجمن تصمیم گرفته بود تا روز اشتاد ایزد مصادف با 23 مرداد را برای پایه‌گذاری این بنا انتخاب کند. روز اشتاد ایزد به ایزدبانو اشتاد تعلق دارد و در فرهنگ زرتشتیان، یک روز خوش‌یمن است.

تأمین منابع مالی برای ساخت این آتشکده در تهران، یک چالش بزرگ بود. به همین خاطر، انجمن زرتشتیان تهران از انجمن پارسیان هندوستان به ریاست بهرام جی بیکاجی کمک گرفتند. پس از حدود 3 سال، ساخت این آتشکده در سال 1296 به پایان رسید. در روز سوم‌ آذر‌ماه سال 1296، درب‌های این آتشکده برای اولین بار به روی مردم گشوده شد.

ارباب کیخسرو در یادداشت‌های خود درباره دلیل ساخت این آتشکده و تامین منبع مالی مورد نیاز برای آن نوشته است:

به آن اندیشه افتادم که برای جماعت عبادتگاهی لازم است، زیرا در تهران برای جماعت (نزدیک به ۵۰۰ تن که بیشتر پیشه‌ بازرگانی و کشاورزی داشتند) تا آن تاریخ معبدی نبود. از این‌رو چون در این زمان مرحوم بهرامجی بیکاجی یکی از پارسیان جوانمرد که کارش سیاحت بود به تهران آمده بود مطلب را با او در میان نهادم، مشارالیه وعده مساعدت داد. شرحی نوشته به او دادم و به بمبئی رفت و اقدام کرد. خوشبختانه عده ای از پارسیان مبلغی برای بنیان آدریان سرخط رفته بودند، چه برای ساختمان و چه برای اندوخته نگهداری که متدرجا برسانند.

وی در جایی دیگر به دشواری های کار اشاره می کند و از مشکلات آن روزها می گوید:

 کار ساختمان آدریان به دشواری دچار شد. اشکال ساختمان آدریان این که بعضی از اشخاص مغرض در جراید بمبئی ضد زرتشتیان تهران مقالاتی نوشتند که این‌ها بیشتر بی دین و فلان‎اند و آدریان لازم ندارند و از سوی انجمن زرتشتیان تهران جواب‌هایی دندا‌ن شکن داده شد. با این همه برخی از صاحبان خیر که جنبه کهنه‌پرستی و تعصبات داشتند جلو اعانه خود را گرفته، دیگر پول نرسید و عمارت بی‎سقف و ناتمام ماند. چون کار به این منوال پیش آمد از زرتشتیان ایران استعانت شد و زرتشتیان هرجا از تهران، یزد، کرمان، شیراز و کاشان به قدر خود کمک کردند و به خیر و خوبی ساختمان آدریان به پایان رسید.

از جمله افرادی که به کمک ارباب کیخسرو شتافتند میرزا مهربان مهر، رییس محاسبات کل مجلس شورای ملی و شخصی به نام میرزا جمشید مهربان کرمانی بود که در یادداشت های کیخسرو نیز نام‎شان به چشم می خورد:

اینجا نباید فراموش کنم متشکرم، همین که از میرزا مهربان مهر، رییس محاسبات کل مجلس شورای ملی خواهش کردم پذیرفت و برای جمع‌آوری اعانه به جنوب ایران شتافت و برخورداری حاصل نمود. از سوی دیگر چون در آن اوان به فاصله چند ماه سرور خانم عیال مرحوم میرزا جمشید مهربان کرمانی و رستم برادرش و یک دختر کوچک از میرزا جمشید به جهان باقی شتافتند به میرزا جمشید تکلیف کردم آثار خیری باقی بگذارد آن روانشاد پذیرفت و به اختیار من گذاشت و در طرف مشرق و مغرب حیاط آدریان اطاق هایی برای پذیرایی و امور خیریه از پول آن مرحوم ساخته شد. رضاقلی خان معاون وزارت معارف، مجدالسلطنه نماینده وزارت امور خارجه، محمدعلی فروغی ذکا الملک، حکیم الملک، حاج سید نصراله، میستر اردشیر جی، میستر بهرامجی، میستر شاهپور جی، میرزا کیخسرو رییس انجمن وقت زرتشتیان و جمعی دیگر از آقایان معارف پرور و خوانین زرتشتی در نهادن سنگ بنای آدریان باشنده بودند.

آشنایی با آتشکده آدریان

آیین زرتشت، آیین باستانی در بین ایرانیان است. پیش از خسروپرویز، ایرانیان به‌مدت حدود هزار سال، از آیین زرتشت پیروی می‌کردند. در این آیین پیروان زرتشت، اهورا و مزدا، خداوند نیکی و بدی را پرستش می‌کنند. در عین حال، آیین زرتشت آتش را مقدس می‌داند. البته این مسئله را با پرستش آتش اشتباه نگیرید بلکه آتش در بین زرتشتیان نماد سوزاندن گناهان انسان است بنابراین زرتشتیان به چهار عنصر حیات یعنی آب، خاک، باد و آتش اهمیت می‌دهند و آتش را بر همین اساس مقدس می‌دانند به همین خاطر هنگام نیایش، آتشی بزرگ در آتشکده روشن می‌کنند.

زرتشتیان در شهرهای مختلف ایران، دارای آتشکده هستند. آتشکده تهران در کنار آتشکده یزد، یکی از مهم‌ترین آتشکده‎های ایران محسوب می‌شود. این آتشکده پشت دربی چوبی و نمایی آجری و ساده در خیابان میرزا کوچک خان قرار دارد. بعد از گشودن درب چوبی، باغی زیبا به چشمتان می‌خورد. در میان این باغ تماشایی، عمارتی کوچک، اما با عظمت وجود دارد. زمانی که به عمارت نزدیک می‌شوید، بوی سوختگی به مشام شما می‌رسد. این بو حاصل از آتشی است که حدود 100 سال در این آتشکده می‌سوزد.

مشخصات آتشکده آدریان و محل نگهداری از آتش

مساحت کل زمین حدود ۱۳۰۰ مترمربع و بنای مرکزی ۲۰۶ متر مربع می‌باشد. روبروی بنا مانند آتشگاه یزد حوضی بیضی شکل به قطرهای ۸ و ۴ متر دیده می‌شود. ساختمانی با نمای سنگ سفید و کنگره ای در بالای دیوار و شش ستون که در جلوی در ورودی آن زیر طاقی قرار گرفته‌اند و سر ستون‌هایی سنگی که هر کدام چهار سر گاو دارند و گویی تمام وزن این ساختمان را به دوش می‌کشند. 

واضح است که در ساخت این عمارت از آتشکده یزد الگوبرداری شده است. این ساختمان با نمای سنگ سفید، ظاهری مشابه ابنیه تاریخی یونان باستان دارد.

محل نگهداری آتش در این آتشکده، بنایی چهارگوش به ابعاد 14 در 4 متر است که دیوارهای آن تا ارتفاع ۸۰سانتی‌متری بالا آمده‌اند. وجود 4 دیوار، بر 4 عنصر اصلی طبیعت دلالت دارد. این بنا دارای چهار درگاه است. 3 درگاه دارای درب شیشه‌ای هستند و در آن‌ها امکان تماشای آتش از پشت شیشه وجود دارد. درب اصلی به‌سمت حیاط راه دارد. در اتاق، یک ظرف مسی قرار دارد که که به آن آفرینگان (مجمر) می‌گویند، داخل آفرینگان (مجمر) کنده‌ای نیم سوخته و خاکستر بسیاری، از آتش به جای مانده و شعله‌ای باریک در میان ظرف، آتش را زنده نگه داشته‌است و فقط آتش‌بان اصلی می‌تواند از این درب اصلی استفاده کند. آتش‌بان مسئولیت تغذیه آتش و تمیز‌کردن آن را به عهده دارد. آتش‌بان باید فردی صالح و از یک خانواده اصیل باشد. آتش‌بان هر آتشکده به‌صورت دوره‌ای عوض می‌شود.

 برای ورود به عمارت اصلی باید 4 پله سنگی را بالا بروید. در بدو ورود، با سنگی مواجه می‌شوید که نشان معروف فروهر بر روی آن قرار دارد. 2 پنجره و 2 مجمر آتش در بالای این سنگ به چشم می‌خورد. بعد آنکه از درب چوبی عبور کنید، کتاب‌های اوستا به خط گچراتی و دبیره را در سمت راست و چپ خود مشاهده خواهید کرد.

اتاق یشت و آشپزخانه آتشکده

اتاق یشت در غربی‌ترین بخش ساختمان اصلی قرار دارد. این اتاق محل برگزاری مراسم مذهبی زرتشتی است. اتاق یشت دارای دو بخش است. در بخش کوچک‌تر اتاق، یک میز با حدود 30 صندلی به چشم می‌خورد. همچنین در گوشه‌ای از این اتاق، یک ردیف یخچال ویترینی بزرگ به‌منظور نگهداری مواد غذایی قرار دارد. بخش بزرگ‌تر اتاق دارای 40 متر طول و 15 متر عرض است. در این بخش حدود 100 صندلی دور یک میز بزرگ قرار دارد. از این اتاق‌ها برای ادای احترام به درگذشتگان و برگزاری سایر مراسم مذهبی استفاده می‌شود. میز و صندلی و همچنین یخچال نیز برای پذیرایی از مهمانان در نظر گرفته شده‌ است. معمولاً در مراسم درگذشتگان، ابتدا از اموات یاد می‌کنند. سپس کمی اوستا می‌خوانند و در نهایت از کسانی که در این مراسم حاضر بودند، پذیرایی می‌شود.

آشپزخانه نیایشگاه آدریان، انتهای حیاط و پشت ساختمان اصلی قرار دارد. در این آشپزخانه چند پلوپز، یک اجاق و دو تنور نانوایی تعبیه شده است. معمولاً هنگام برگزاری مراسم درگذشتگان از این آشپزخانه استفاده می‌شود. بد نیست بدانید در مراسم مختلف زرتشتی، غذاهای خاصی پخته می‌شود. نان سیرک، حلوای برنج، حلوای شکر و سیرو سداب جزء غذاهای آیینی مخصوص زرتشتیان هستند.

نماد آتش در آتشکده آدریان

آتش هر آتشکده‌ای مهم‌ترین بخش آن است. آتش نماد تقدس یک آتشکده به حساب می‌آید. پس برخلاف تصور بسیاری از مردم، آتش این آتشکده به همین سادگی روشن نمی‌شود. یعنی این‌طور نیست که مقداری چوب را در مجمر آتش بریزند و آن را آتش بزنند. در سال 1296، در روز آذر در ماه آذر که به جشن آذرگان معروف است، آتشی را از آتشکده یزد به این نیایشگاه آوردند. جالب است بدانید آتشی که از آتشکده یزد به این نیایشگاه آمد، در حقیقت به آتشکده آذر فرنبغ تعلق داشت.

پایه این آتش را به جمشید شاه پیشدادی نسبت می‌دهند. این آتش ابتدا در خوارزم بود. در زمان گشتاسب، این آتش را از خوارزم به کابلستان آوردند. در نهایت آتش به جایگاه نهایی خود در کاریان فارس رسید. این آتش قدمت بسیاری دارد و در آیین زرتشتیان بسیار مقدس است. بد نیست بدانید آتش آتشکده‌های غار شگفت یزدان عقدا، ترک‌آباد، هفتادر و احمدآباد نیز از همین آتش برافروخته شده‌اند.

آداب ورود و نیایش در آتشکده آدریان

آتشکده یک مکان مقدس و آیینی است. پس همانند مساجد مسلمانان، ورود به آتشکده زرتشتیان نیز آداب‌ورسوم خاصی دارد. زرتشتیان در بدو ورود، به سراغ دست‌شویی کوچکی می‌روند که کنار حیاط قرار دارد. آن‌ها ابتدا دست و صورت خود را می‌شویند و سپس راهی معبد می‌شوند. این عمل را می‌توان مشابه وضو در دین اسلام دانست. سپس مردان کلاهی سفید با نام «عرقچین» بر سر می‌کنند. زنان نیز یک روسری تمیز و سفید را بر سر می‌کشند. برای ورود به معبد، مردان و زنان باید کفش‌های خود را در بیاورند. البته موبدان زرتشت از این کار معاف هستند.

پس از ورود به معبد، معمولاً به سراغ آتشدان اصلی می‌روند. بسیاری در کنار این آتشدان، رازونیاز می‌کنند. اگر کسی حاجتی در دل داشته باشد، باید آتشی کنار آتشدان اصلی روشن کند. برای این کار، موبدان یک لیوان متشکل از روغن، آب و فیتیله به هر فرد می‌دهند. بعد از نیت‌کردن، فرد فیتیله را آتش می‌زند و کنار معبد قرار می‌دهد. جالب است بدانید این رسم از هندوستان به آیین زرتشت راه پیدا کرده است. در فیلم‌های هندی نیز می‌توان مشابه همین عمل را مشاهده کرد.

بهترین زمان برای بازدید از آتشکده

ساعت بازدید از این آتشکده بسیار محدود است. در حقیقت روزانه حدود 4 ساعت امکان بازدید از آن وجود دارد. به همین خاطر می‌توان گفت که ساعات ابتدایی صبح بهترین زمان بازدید از این آتشکده محسوب می‌شود. از طرف دیگر، روزهای پنجشنبه، طرح ترافیک در تهران اعمال نمی‌شود. خوشبختانه در روز پنجشنبه، از ساعت 8:30 الی 12:00 امکان بازدید از آتشکده وجود دارد.

دسترسی به آتشکده آدریان

آدرس: تهران، خیابان جمهوری، خیابان میرزا کوچک خان، پلاک 4

ساعت بازدید: شنبه تا چهارشنبه از 08:30 تا 13:00 و پنج شنبه ها 08:30 تا 12:00 | برای بازدید از آتشکده حتماً باید از قبل با مدیریت مجموعه هماهنگ کنید.

هزینه بازدید: رایگان

• اتوبوس

از میان خیابان جمهوری، خط اتوبوس عبور می‌کند. این خطوط معمولاً از میدان بهارستان آغاز می‌شوند و تا نواب ادامه دارند. شما می‌توانید سوار این اتوبوس‌ها شده و در ایستگاه فردوسی پیاده شوید. این ایستگاه در تقاطع بین فردوسی و جمهوری قرار دارد. از این ایستگاه تا ورودی آتشکده فقط چند صدمتر فاصله است.

• تاکسی

خیابان جمهوری از میدان بهارستان تا بعد از چهارراه استانبول یک‌طرفه است. به همین خاطر اگر قصد استفاده از تاکسی دارید، باید از سمت غرب به شرق سوار تاکسی‌های جمهوری شوید. اکثر تاکسی‌ها از نواب مستقیم به‌سمت میدان بهارستان حرکت می‌کنند. فقط کافیست به‌صورت مستقیم، سوار تاکسی‌ها شده و سر سی تیر از تاکسی پیاده شوید.

• مترو

نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به آتشکده، ایستگاه مترو سعدی است. این ایستگاه در فاصله 1‌کیلومتری از آتشکده قرار دارد. بعد از حدود 15 دقیقه پیاده‌روی از ایستگاه مترو به آتشکده دسترسی پیدا خواهید کرد. این ایستگاه در تقاطع خیابان سعدی و جمهوری قرار دارد.

• ماشین شخصی

در وهله اول باید بدانید که آتشکده آدریان در منطقه طرح ترافیک قرار دارد. در طول روزهای هفته از ساعت 6 الی 16، عبور‌ومرور خودروهای شخصی در این محدوده غیرمجاز است. به این ترتیب خودروهایی که در این ساعت وارد محدوده طرح ترافیک تهران شوند، مشمول جریمه رانندگی خواهند شد. برای ورود به محدوده طرح ترافیک می‌توانید از سامانه تهران من، مجوز ورود تهیه کنید. از طرف دیگر باید بدانید که خیابان میرزا کوچک خان به‌سمت شمال یک‌طرفه است. خیابان میرزا کوچک خان دقیقاً ادامه خیابان سی تیر، بعد از تقاطع جمهوری است. پس می‌توانید از پل حافظ خودتان را به خیابان جمهوری برسانید و سپس وارد خیابان میرزا کوچک خان شوید. همچنین توجه داشته باشید که در نزدیکی این آتشکده، به‌ندرت فضای پارک خودرو پیدا می‌شود. به همین خاطر بهتر است وسیله نقلیه خود را در نزدیک‌ترین پارکینگ عمومی خیابان جمهوری قرار دهید.

انتهای پیام/