به گزارش خبرنگار تهران پرس: کتابخانه ملی که پیش از انقلاب زیر نظر اداره‌کل کتابخانه‌‌های وزارت فرهنگ و هنر شروع به فعالیت کرد، بعد از انقلاب تحت نظر وزارت فرهنگ و آموزش قرار گرفت؛ اما در نهایت در سال ۱۳۶۹، به موجب قانون اساس‌نامه کتابخانه ملی ایران مصوب مجلس شورای اسلامی، سازمان کتابخانه ملی ایران به‌عنوان سازمانی مستقل تحت نظر نهاد ریاست جمهوری د‌رآمد.
در سال ۱۳۸۱ سازمان اسناد کشور با کتابخانه ملی ایران ادغام شد و نام سازمان اسناد و کتابخانه ملی به خود گرفت. در حال حاضر این نهاد در دو ساختمان کتابخانه ملی ایران و گنجینه اسناد ملی ایران در تهران قرار دارد و با چهار معاونت کتابخانه ملی، اسناد ملی (آرشیو)، پژوهش و دیجیتال و معاونت توسعه مدیریت و منابع انسانی فعالیت می‌کند.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی علاوه بر تهران به‌منظور دسترسی ساکنان مناطق مختلف کشور دارای شعبه‌هایی در استان‌های آذربایجان شرقی، اصفهان، بوشهر، خراسان رضوی، سیستان و بلوچستان فارس، کرمان، گیلان، همدان و یزد است.
تاریخچه شکل‌گیری کتابخانه ملی
ر‌یشه شکل‌گیری کتابخانه ملی ایران به دوره قاجار برمی‌گردد. در این دوران با تشکیل کتابخانه سلطنتی و کتابخانه در مدرسه دارالفنون، نخستین پایه‌های ایجاد کتابخانه ملی نهاده شد. در سال ۱۲۷۷ شمسی نیز انجمن معارف که در زمان مظفرالدین شاه تشکیل شده بود، در کنار دارالفنون و در محل انجمن اقدام به احداث مجموعه‌ای کرد که در واقع نوعی کتابخانه عمومی محسوب می‌شد و کتابخانه ملی معارف نام گرفت. کتابخانه ملی معارف در سال ۱۲۸۴ به مدرسه دارالفنون منتقل شد و در سال ۱۳۱۱ کتابخانه عمومی معارف نام گرفت و ریاست آن را فردی به نان جهانگیر شمس‌آوری عهده‌دار شد.
کتابخانه ملی ایران در سال ۱۳۱۶ در ساختمانی نزدیک به موزه ایران باستان افتتاح شد. در نیمه دوم دهه ۱۳۳۰ به‌منظور گسترش کتابخانه ملی، ساختمان دیگری به مساحت ۵۷۰ متر مربع زیربنا در حد فاصل ساختمان قبلی و دیوار وزارت امور خارجه در باغ ملی ساخته شد. همچنین در سال ۱۳۶۱ مرکز خدمات کتابداری، در سال ۱۳۷۸ سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی و در سال ۱۳۸۱ سازمان اسناد ملی کشور با کتابخانه ملی ایران ادغام شدند.
ساختمان قدیم کتابخانه ملی
کتابخانه ملی ایران ابتدا در ساختمانی به مساحت ۳,۵۰۰ متر مربع در خیابان سی تیر یا قوام السلطنه و جبهه شمالی موزه ایران باستان قرار داشت که در سال ۱۳۱۶ شمسی افتتاح شده بود. ساختمان این کتابخانه را آندره گدار، معمار مشهور فرانسوی که طراحی موزه ملی ایران نیز از کارهای وی به شمار می‌رود، بر عهده داشت.
ساختمان قدیم کتابخانه ملی از دو طبقه تشکیل شده بود که طبقه اول تالار نمایش، تالار فردوسی، بخش نشریات و خدمات فنی و طبقه دوم به تالار مطالعه و مخازن کتاب‌ها اختصاص داشت. مخزن کتابخانه نیز برای ۴۰ هزار جلد کتاب طراحی و ساخته شده بود. چندین سال بعد با اضافه کردن ساختمانی بین کتابخانه و وزارت خارجه گسترش یافت و زیربنای ساختمان آن به هزار متر مربع رسید.
ساختمان جدید کتابخانه ملی
کتابخانه ملی بنایی است بزرگ، یکپارچه، فشرده و در عین حال گسترده، انعطاف پذیر، انطباق پذیر و دارای الزامات تاسیساتی خاص. بعد از آن که مرکز خدمات کتابداری به کتابخانه ملی ایران اضافه شد، نیاز به فضایی بزرگ‌تر احساس شد؛ بنابراین بخشی از ساختمان نیاوران به کتابخانه ملی اختصاص داده شد؛ اما پراکندگی نیروها و بخش‌های مختلف موجب شد تا در سال ۱۳۶۹ ساخت ساختمانی واحد مطرح شود. در نتیجه منطقه عباس آباد تهران به‌عنوان محل احداث این مکان در نظر گرفته شد و ساخت کتابخانه ملی از سال ۷۴ تا ۸۴ به طول انجامید.
معماری این ساختمان پلکانی و هرمی شکل و یادآور معماری ایرانی است. همین ویژگی معماری موجب شده است که فضاهای اصلی و تالارهای مطالعه نورگیری مناسب و خوبی داشته باشند به‌گونه‌ای که نور افق از نورگیرهای موجود بین طبقات و نور خط‌الرأسی از نورگیرهای سقف و پشت بام وارد شود و داخل سالن‌های و بخش‌های مختلف را روشن کند.
ساختمان جدید دارای مجموعه‌ای از کتاب‌های مرجع و غیر مرجع چاپی، نسخه‌های خطی، کتاب‌های نادر و منابع غیرکتابی است و گنجایش چهار تا هفت میلیون جلد کتاب، نسخه و... را دارد. مجموعه اصلی در مخزنهای بسته و در زیرزمین نگهداری می‌شود و منابع مرجع در سالن‌های مطالعه و در دسترس قرار دارد.
این ساختمان در مقابل زلزله ۹ ریشتری و حوادث غیرمترقبه دیگری از قبیل آتش‌سوزی کاملاً مقاوم است.همچنین بـه گونه ای طراحی و ساخته شده کـه عـلاوه بـر مدیریت، واحدهای پشتیبانی، و پارکینگ، هشت مـرکـز مهم و تخصصـی کتابداری و مجمـوعـه هـای کتاب های مرجع و غیـر مرجع چاپی، نسخـه هـای خطـی و کتاب های نادر، منابع غیرکتابی را در خود جا بدهد و قابلیت آن را داشته باشدکه بتواند با تغییراتی که در حوزه فناوری – به خصوص فناوری اطلاعات- روی می دهد هماهنگ شود.
ساختمان جدید کتابخانه ملی ایران ، ایـن امـکان را فراهم می آورد که مراکز تخصصی کتابداری بتوانند با هم در ارتباط مستقیم و تعاملی باشند. مجمـوعـه اصلـی کتابخانه ملـی در مخزن های بسته و در زیر زمین نگاهداری می شود ولی مجموعه ها و منـابـع مرجع (عمومی و تخصصی) در سالن های قرائت و به صورت نظام قفسه باز در دسترس مراجعه کنندگان هستند.
بـخش نسخـه هـای خطـی و کتاب های نادر از امکانات و تجهیزات ویژه ای ـ به منظور حفظ و نگهداری این میراث فـرهنگـی کشـور ـ برخوردار است. با استفاده از تجهیزات مدرن امکان انتقال کتاب از مخازن به بخش های امانت امکان پذیر است. این ساختمان گنجایش حداکثر هفت میلیون نسخه را دارد. ساختمان کتابخانه ملی حدود ۹۷۰۰۰ مترمربع بنا دارد و هشت طبقه ساخته شده است . این ساختمان در شرایط عادی ۴ میلیون جلد و در صورت استفاده از قفسه‌بندی فشرده تا ۷ میلیون جلد کتاب و نشریه ادواری را در خود جای می‌دهد.
فضاهای لازم برای فعالیت کتابخانه ملی دسته بندی شده‌اند و هشت واحد در برنامه کالبدی طرح شکل گرفته است.
این واحدها تقسیم‌بندی فضایی کتابخانه به شمار می‌روند که بر مبنای نوع فعالیت در یک گروه آمده‌اند و باید از لحاظ ساختمانی به یکدیگر مرتبط شوند :
واحد ۱، برای فعالیتهای همگانی با ۷۴۱۰ متر مربع زیربنا.
واحد ۲، کتابخانه پژوهشی با ۱۶۰۰۰ مترمربع زیربنا.
واحد ۳، خدمات پشتیبانی اجرایی با ۴۵۶۰ مترمربع زیربنا.
واحد ۴، مدیریت خدمات ماشینی اداری و تسهیلات خاص کارمندان با ۷۹۶۰ مترمربع زیربنا.
واحد ۵، خدمات نگهداری، با ۷۱۳۰ مترمربع زیربنا.
واحد ۶، مخزنهای بسته، با ۲۰۰۰۰ مترمربع زیربنا.
واحد ۷، مرکز تحقیقات اسلام‌شناسی – ایران شناسی، برای ۱۱۵۰ استفاده کننده با ۲۰۸۰ مترمربع زیربنا.
واحد ۸، تسهیلات پارکینگ با ۷۰۰۰ مترمربع زیربنا.
در ساختمان جدید کتابخانه ملی پنج تالارمطالعه تخصصی وجود دارد:
تالار مطالعه منابع علوم و فنون
تالار مطالعه منابع و مراجع
تالار مطالعه منابع علوم اجتماعی
تالار مطالعه منابع علوم انسانی و هنر
تالار مطالعه نسخه‌های خطی
گنجایش این تالارها بالغ بر ۱۵۰۰ نفر است.
بخش‌ها و مجموعه‌های کتابخانه ملی
مجموعه‌های کتابخانه‌ای: این مجموعه شامل نسخه‌های خطی و کتاب‌های چاپ سنگی، نفایس نشریات ادواری، کتابخانه ایران‌شناسی، اسلام‌شناسی، علوم انسانی، علوم و فنون، منابع غیر کتابی و کتاب‌های لاتین است. علاوه بر این، کتابخانه نابینایان و کم‌بینایان، کتابخانه کودکان و نوجوانان و تالار تخصصی مطالعات زنان در این مجموعه قرار دارند.
مجموعه‌های اسنادی: روزشمار تاریخ، نمایشگاه مجازی و تاریخ شفاهی مجموعه اسنادی کتابخانه ملی را تشکیل می‌دهند.
مجموعه‌های دیجیتالی: این بخش شامل مجموعه‌های دیجیتالی، کتاب‌های کودک و نوجوان، آرشیو ملی دیجیتال و نشریات علمی است.
مجموعه‌های غیر کتابی: کتاب‌های گویا، سند، مقاله، پایان‌نامه، دیداری و شنیداری، مواد جغرافیایی، منابع سه بعدی و پیایندها در این مجموعه نگهداری می‌شوند. پیایند نشریه ادواری، چاپی یا غیرچاپی است که به‌طور مسلسل و در فواصل زمانی معین یا نامعین منتشر می‌شود.
مجموعه‌های موضوعی: نمایشگاههای مجازی، نمایشگاه معرفی کتاب و نشریات، کمیته ملی حافظه جهانی، اسناد انقلاب مشروطه در آرشیو بریتانیا، برگزیده کتابخانه دیجیتال جهانی و همچنین مجموعه شیخ صفی الدین اردبیلی، نوروزنامه، مجموعه تخصصی خلیج فارس، منابع برگزیده ایران‌شناسی، منابع برگزیده کتابخانه ملی ایران در بخش مجموعه‌های موضوعی قرار دارند.
تالارهای مطالعه
تالار خوارزمی: این تالار به اسناد و کتاب‌های خطی و نادر اختصاص دارد و در آن مجموعه‌ای نفیس از کتاب‌های خطی و چاپ سنگی نگهداری می‌شود.
تالار خواجه نصیرالدین طوسی: این تالار در طبقه ۱- و در ضلع غربی تالارها قرار دارد و مجموعه جامعی از پیایندها به زبان‌های فارسی، لاتین و عربی است. ستاره ایران، عصر انقلاب، عصر جدید، فلاحت و تجارت، قشون، کوشش، مجلس، مرآت السفر و مشکوه الحضر و نامه فرنگستان از جمله ارزشمندترین منابع موجود در این بخش هستند.
تالار کمال الدین بهزاد: تالار بهزاد یکی از مهم‌ترین مراکز نگهداری منابع غیر کتابی است. منابع این تالار شامل منابعی غیر از کتاب و نشریه است.
تالار ابن ندیم: تالار ابن ندیم با بخش مرجع و کتاب‌شناسی در طبقه همکف و در ضلع شرقی تالارها قرار دارد.
تالار رازی: مخزن علوم و فنون: این بخش دربرگیرنده کتاب‌های علوم و فنون است و در طبقه همکف و ضلع غربی تالارها قرار دارد. منابع متعددی در زمینه ریاضیات، نجوم، فیزیک، شیمی، زیست‌شناسی، زمین‌شناسی، دیرینه‌شناسی، رایانه، مهندسی، پزشکی و کشاورزی در این تالار نگهداری می‌شود.
تالار رودکی: این تالار به نابینایان و کم توانان اختصاص دارد و مجموعه‌ای از خدمات، منابع مطالعاتی و تحقیقاتی برای این افراد ارائه می‌شود.
تالار ابن سینا: تالار ابن سینا منابع علوم انسانی ارائه می‌شود. این بخش که در طبقه ۱+ و در ضلع غربی تالارها قرار دارد.
تالار فارابی: مخزن علوم اجتماعی و هنر: کتاب‌های مربوط به علوم اجتماعی، مدیریت، علوم سیاسی، حقوق، هنر و موسیقی را می‌توانید در تالار فارابی جستجو کنید. این تالار در طبقه ۱+ و در ضلع شرقی تالارها قرار دارد.
تالار سهروردی (ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی): منابع ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی در تالار سهروردی نگهداری می‌شوند. کتاب‌های اهدایی ایران‌شناسان غربی، منابع کتابخانه دارالفنون، کتابخانه معارف، کتابخانه سلطنتی، کتابخانه بانک استقراضی روس و کتاب‌هایی که هیتلر به دولت وقت ایران هدیه داده است در این قسمت وجود دارند.
موزه کتاب و میراث مستند ایران
در کتابخانه ملی می‌توانید از موزه کتاب و میراث مستند ایران دیدن کنید. این موزه در سال ۱۳۹۴ راه‌اندازی شده است و نمایشگاهی فصلی و موضوعی از آثار نفیس و باارزش کتابخانه هم چون نسخ خطی و کهن، نفایس، نشریات، مرقعات، منابع غیرکتابی، اسناد خطی و آثار هنری است.
در نمایشگاههای موضوعی موزه کتاب و میراث مستند نیز اشیا و آثاری بر اساس اتفاقات تاریخی، علمی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی انتخاب و در معرض دید بازدیدکنندگان قرار می‌گیرد.
جستجوی کتاب کتابخانه ملی
کتابخانه ملی دارای دو بخش جستجو ساده و پیشرفته است. با مراجعه به سایت این سازمان می‌توانید در سه بخش منابع کتابخانه و آرشیو، بانک مستندات و کتابخانه دیجیتال جستجو کنید و اطلاعات کتاب‌شناسی مورد نظرتان را مشاهده کنید.
دانلود کتاب از کتابخانه ملی
در سایت کتابخانه ملی تنها اطلاعات کتاب‌شناختی منابع را می‌توانید مشاهده کنید؛ اما کتابخانه ملی دیجیتال برخی از منابع کتابخانه را به‌صورت تمام متن جهت مطالعه ارائه می‌دهد. کتابخانه ملی دیجیتالی کودکان نیز منابع تمام متن در اختیار می‌گذارد؛ ولی امکان دانلود وجود ندارد.
علاوه بر این با مراجعه به وب‌سایت کتابخانه ملی دیجیتالی و کتابخانه ملی دیجیتال کودکان می‌توانید برخی از منابع تمام متن را مطالعه کنید.
عضویت در کتابخانه ملی
افرادی که دارای مدرک کارشناسی ارشد ناپیوسته، سطح سه حوزه، دکترای حرفه‌ای و کارشناسی ارشد پیوسته از ترم ۱۰ به بالا هستند می‌توانند به عضویت کتابخانه ملی درآیند. برای عضویت ابتدا باید به‌صورت اینترنتی در سایت این سازمان ثبت‌نام و سپس برای دریافت کارت، به صورت حضوری مراجعه کنید.
آدرس سازمان اسناد و کتابخانه ملی
ساختمان کتابخانه ملی: بزرگ‌راه شهید حقانی (غرب به شرق)، بعد از ایستگاه مترو حقانی، خروجی کتابخانه ملی )مشاهده روی نقشه(
ساختمان آرشیو ملی: بزرگ‌راه حقانی (شرق به غرب)، نبش خیابان کوشا، روبه‌روی ورزشگاه شهید کشوری
شماره تلفن کتابخانه ملی: ۸۱۶۲۰-۰۲۱
آدرس سامانه کتابخانه ملی ایران : www.nlai.ir
خبرنگار : محمد ترابی
ارسال نظر