به گزارش خبرنگار تهران پرس، هنر تعزیه در طول زمان تغییراتی به خود دیده است اما هنوز هم جزو اصیل ترین و پر قدرت ترین هنرهای ایرانی و اسلامی مردمان کشورمان به حساب می آید و هر ساله در شهرها و استان های مختلف مردم به تماشای مراسم شبیه خوانی و تعزیه می نشینند.
تعزیه خوانی یکی از مراسم هایی است که در ایام ماه محرم و صفر در شهرهای مختلف برگزار می شود و تعزیه خوانان در قالب شعر خوانی واقعه عاشورا حسینی و کربلا را برای مردم به تصویر می کشند.
در واقع تعزیه خوانی نوعی نمایش مذهبی و سنتی ایرانی شیعی است که شهادت امام حسین علیه السلام و یارانش را در واقعه سال ۶۱ قمری به تصویر می کشد تعزیه در ایران قدمت چند صد ساله دارد و می توان گفت به طور کلی در اکثر استان های ایران به اجرا در می آید.
در این باره گفتگویی داشتیم با علی دانش پژوه، فارغ التحصیل مدیریت فرهنگی و یکی از اعضای فعال در زمینه تعزیه خوانی و تعزیه نویسی؛
تعزیه به چه معناست و قدمت تعزیه به چه دورانی برمی گردد؟
در لغت به معنای اقامه عزا و در اصطلاح به معنای شبیه خوانی است که با محوریت یادآوری وقایع کربلا و روز عاشورا حسینی در قالب نظم و به شکل نمایش به همراه موسیقی اجرا می شود. در واقع شبیه‌خوانی، نوعی هنر نمایشی مذهبی برگرفته از رویدادهای تاریخی و حماسی حزن‌انگیز درباره واقعه کربلا و شهادت امام حسین(ع) و اهل بیت و یاران او و مصایب خاندان پیامبر(ص) می باشد.
قدمت تعزیه به شکل فعلی به زمان صفویه بر می‌گردد که با روی کارآمدن صفویان و رسمی شدن مذهب تشیع آئین های مذهبی در کشور رایج و گونه های مختلفی از عزاداری محرم مثل دسته های زنجیرزنی و علامت کشی و تعزیه شکل گرفت که در زمان قاجار به اوج خود رسیده و امروزه حتی از دامنه مرزهای کشور فراتر نیز رفته است، البته تاریخچه تعزیه به زمان آئین باستانی سوگ سیاوش که قبل از اسلام در ایران بوده بر می گرد.
با ورود اسلام، آداب و رسوم ایرانی رنگ و بوی مذهبی جدید به خودش گرفت و در این میان عاشورا و اقامه عزا برای شهدای کربلا، در بین ایرانیان دوستدار اهل بیت (ع) رواج پیدا کرد.
فراوانی قومیت ها و فرهنگ های مختلف در ایران، شیوه های مختلف و قابل توجهی از عزاداری در ایران را شکل داد.
همچنین عده ای نقالی و پرده خوانی را مادر تعزیه عنوان می کنند. شبیه سازی اتفاقات عاشورا که در ابتدا به شکل نعش شهدا و بعدها لشکر ابن سعد و شخصیت های اهل بیت بود که به همراه یک مداح برگزار می‌شود.
به مرور زمان برای هر یک از این نقش ها دیالوگ های شعرگونه ای نوشته شد و در زمان صفویه تعزیه شکل مدرن و منسجمی پیدا کرد.
لازم به ذکر است که بعد از چند صده قدمت تعزیه خوانی در ایران باستان، بلاخره هنر نمایش تعزیه در سال ۱۳۸۹شمسی در فهرست آثار معنوی ایران در یونسکو به ثبت رسید.
مقایسه تعزیه در زمان گذشته با زمان حال؟
در زمان قدیم تعزیه ها خیلی ساده تر و با لباس های مثل یک عبا و یک روسری یزدی برگزار می‌شد و از زرق و برق امروزی خبری نبود. تصاویر موجود خود بیان می‌کند که هنر تعزیه از قدیم مورد استقبال مردم بوده است.
همچنین تعزیه نویس ها که شاعرانی زبده و مسلط به وقایع تاریخی و هنری بودند، یک واقعه ای که ریشه عربی داشت را با ظرافتی ناب در قالب یک اثر کاملا ایرانی ارائه می کردند.
تعزیه تاریخچه ای ایرانی و باستانی دارد به همین خاطر هست که مردم چه در زمان گذشته و چه در زمان حال همواره از آن استقبال و ارتباط خوبی برقرار می کنند.
در سفرنامه های مستشرقین و ایران شناسان، همواره به تعزیه پرداخته شده در شرح تعزیه های تکیه دولت در زمان ناصر الدین شاه، ذکر شده که این مجالس با شکوه و جلال خاصی برگزار می‌شد به گونه ای که حتی در صحنه ورود سلطان قیس، از فیل هم در تعزیه استفاده می‌شد.
تعزیه خوب چه ویژگی دارد؟
تعزیه خوب تعزیه ای است که پیام داشته باشد. یعنی کسی که پای تعزیه نشسته است را به فکر وادار کند.
امروزه تعزیه ها بیشتر جنبه لوکس و تشریفاتی به خود پیدا کرده اند و فقط جذابیت بصری و شنیداری را دارد اما از لحاظ معنوی می توان گفت روح را به آن شدت درگیر نمی کند.
اصولا تعزیه باید جنبه معنوی داشته باشد و باید مخاطب را مجذوب و وصل کند به رسالت و اصالت قیام که امام حسین (ع) برای آن جنگید و به شهادت رسید. در تعزیه همواره الگوی جوانمردی و زندگی در جریان و به نمایش در می آید.
در تعزیه رابطه بین زوجین، رابطه پدر و فرزند، خواهر و برادر، رابطه با همسر، ارتباط با همسایه ها و حتی با دشمن به تصویر کشیده می شود که خود نشان دهنده اصول اولیه تشکیل زندگی و ارتباط با جامعه است.
اهمیت و هدف برگزاری تعزیه در جامعه چیست؟
اصول تعزیه خوانی همچون روضه خوانی واقعه گوی قیام و مظلومیت اهل بیت پیامبر (ص) را با کمک کلمات و حرکات برای مردم روایت می کند.
هدف اصلی تعزیه نقل تاریخ مذهبی به زبان و بیان شعر و موسیقی به شیوه نقالی و نمایش وقایع مذهبی به صورت قدسی و با حرکات های سنجیده و استوار و آگاه کردن عموم مردم از تاریخ وقایع کربلا می باشد. تعزیه خوانان هم باید همواره همچون روضه خوانان و نوحه سرایان آنچه بر اهل بیت پیامبر (ص) گذشته است را به شیوه صحیح برای عموم مردم بازگو و تاریخ مذهب را زنده و مستمر نگه دارند.
بنابراین اهمیت و هدف کلی تعزیه در جامعه نمایش شهادت قهرمانان و مصائب شهیدان دین و مذهب در تعزیه خوانی است که باعث می شود انسان مومن و معتقدی ساخته شود و از سویی با پدید آوردن وحدت در عقیده و رفتار مومنان آنان را به یکدیگر نزدیک و یگانه می سازد.
همچنین هدف اصلی و مهم تعزیه تقویت و تحکیم احساس جمعیت یا احساس وحدت میان مومنان است یعنی میان تعزیه‌خوانان روی سکوی تکیه و مردم پیرامون سوی تکیه یک اتحاد و همبستگی عرفانی و معنوی به وجود بیاید که نشان دهنده رکن اصلی و شعیره ای تعزیه است.
همچنین چون اصل اساسی تعزیه ها مربوط به واقعه کربلا و قیام خیر و شر و شهادت مظلومانه امام سوم شیعیان برای آزادی و عدالت در جامعه است از این رو باز نمودن واقعه شهادت در تعزیه خوانی ها و استقبال از مرگ و شهادت در راه عقیده و مذهب جامعه را از لحاظ دینی تحکیم می بخشد.
اصولا هدف و کارکرد اجتماعی مهم دین تقویت روحیه مومنان برای جهاد و شهادت است و مشارکت در چنین مراسماتی نیروی ایمان انسان را تقویت می کند و به او قوت قلب می‌دهد تا اینکه با تکیه و اعتماد به خود مشکلات زندگی را برطرف و سختی ها را به آسانی تبدیل کند.
آیا شبیه خوانی تعزیه توسط سازمانی دولتی یا خصوصی حمایت می‌شود؟
در خصوص حمایت از شبه خوانی تعزیه هیچ دستگاه دولتی و خصوصی از گروه های تعزیه خوانی حمایت و پشتیبانی نمی کنند و وزارت ارشاد صرفا فقط یک مجوز تشکیل انجمن تعزیه را صادر کرده و متاسفانه هیچ قانونی و حمایتی از عملکرد شبیه خوانی تعزیه وجود ندارد و این بزرگ ترین آسیب که تعزیه با آن مواجه هست و امروزه برگزاری تعزیه ها بدون هیچ متولی و ناظری می‌باشند و افراد بدون تخصص کافی و از گروه های مختلف اقدام به تاسیس و برگزاری تعزیه ها میکنند.
این امر می تواند به شدت صدمات جدی به بدنه شبیه خوانی وارد کند زیرا رسما هیچ سازمانی وجود ندارد که بر عملکرد تعزیه خوانی نظارت کافی داشته باشد که آیا تعزیه که به اجرا در می آید درست و صحیح هست یا خیر.
اگر یک نفر در لباس تعزیه خطا بکند در جامعه از لحاظ فرهنگی و مذهبی بازخورد منفی را به دنبال خواهد داشت بر همین اساس چه خوب است که تعزیه خوانی که قدمتی چند صد سال دارد بیشتر از پیش به آن توجه و سازماندهی و قوانینی برای به نمایش درآوردن آن تعریف و عملی شود.
چرا مردم نسبت به تعزیه علاقمند هستند؟
تعزیه برای مردم جذاب و لذت بخش هست فیلم مختار نامه برای همین هست که بین عموم مردم محبوب می باشد زیرا مردم با آن چیزی های که شنیدند و خواندند می توانند ببینند و مقایسه و تحلیل کنند.
طی سال های گذشته که شرایط کرونا هیئت ها را محدود کرده رسانه های ملی می تواند با پوشش چنین مجالس، تعزیه خوانی را مجدد بین عموم مردم به نمایش بگذارد زیرا مردم همچنان به تعزیه علاقمند هستند و نیاز دارند که مراسمات تعزیه را ببینند و گوش دهند.
در سال های گذشته گروه های تعزیه در خارج از کشور هم فعالیت داشتند از جمله کشور ایتالیا و روسیه که مورد استقبال زیاد مردم قرار گرفت به خصوص تعزیه حضرت حر که در شهر مسکو به اجرا درآمد که با استقبال خیلی زیادی مواجه بود.
باید به تعزیه در رسانه ملی بها داده شود زیرا تعزیه یک هنری ایرانی است
در تعزیه هنر سواری کاری، خطاطی(نسخه نویسی)، خیاطی، طراحی لباس، آهنگری، کفاشی، طراحی صحنه، هنر فن بیان، هنر زره بافی و هنر نمایش در جریان هست و به قول مرحوم هاشم فیاض تعزیه مادر همه‌ی هنرهاست که همه‌ی هنر ها را در برگرفته است.
اگر به تعزیه بها داده شود خیلی از هنرمندان می توانند زیر بیرق تعزیه فعالیت کنند و بعد از مدتی می توان مشاهد کرد که هنرهای زیر مجموعه تعزیه به چه رشد قابل توجهی رسیده اند.
آیا برای علاقمندان به رشته شبیه خوانی تعزیه محل یا کلاس های به خصوصی وجود دارد؟
امروزه متاسفانه کلاسی به صورت عمومی برای علاقمندان به شبیه خوانی برگزار نمی‌شود و فقط کلاس های خصوصی توسط بعضی از بزرگان تعزیه در حال برگزاری می باشد. در صورتی که این رشته می‌تواند استعداد های زیادی را شکوفا کند.
چند سال قبل مجمع آل طاها رشته تعزیه را در دانشگاه جامع علمی کاربردی تصویب کرد که متاسفانه هنوز مسئولین مربوطه نتوانستند آیین نامه و قوانین رشته را به بهربرداری برسانند.
اما اگر کلاس ها به صورت عمومی برگزار شود بدون شک با استقبال بسیاری زیادی از هنرجویان به این رشته همراه خواهد بود که ثمرات خوبی را در جامعه انتشار خواهد داد.
اما امروزه متاسفانه بسیاری از تعزیه خوان ها چون دسترسی کافی به منابع صحیح و کافی ندارند به ناچار از روی فیلم های موجود تقلید می کنند و بعد از چند سال بدون رشد از فعالیت در این عرصه خسته می شوند و تعزیه خوانی را برای همیشه رها می کنند.
مهمترین انتقادی که می توان کرد چیست؟
متاسفانه تعزیه دچار معضل و انحطاط قابل توجهی شده است و هر کسی بر اساس سواد و بینش خودش به تعزیه دست می برد و به خصوص ورود اشعار و سبک موسیقی های غیر مرتبط که به درون تعزیه نفوذ کرده است اصالت تعزیه را شکسته و آن را بیمار کرده است اگر مسئولین فرهنگی کشور و بزرگان تعزیه کاری نکنند، شبیه خوانی بزرگ تعزیه که قدمتی چند صد ساله دارد اصالت خود را از دست خواهد داد و به مرور از بین خواهد رفت.
امید است با بینش و تصویب قوانینی و همینطور با حمایت مسئولین و بزرگان تعزیه در این خصوص جان دوباره ای به شبیه خوانی تعزیه داده شود و هنر تعزیه خوانی و شبیه خوانی به جایگاه اصلی خود بازگردد.
خبرنگار: محمدترابی
ارسال نظر